warmtenet – EnergieTransitie Heemstede

De Heemsteedse Elfstedentocht van wethouder Mulder

november 18, 2019november 18, 2019 Reinout Schotman Een reactie plaatsen

Schaatsers passeren in 1986 de brug bij Bartlehiem onder aanmoediging van het publiek
Rob Bogaerts, Nationaal Archief

Afgelopen woensdag sprak ik in op de vergadering van Commissie Middelen. Over Energietransitie. Dat ging er stevig aan toe en het had enig effect. Er ontstond zowaar enig debat en er werden vragen gesteld aan wethouder Mulder, de portefeuillehouder op dit thema.

Wethouder Mulder meent dat zij goed op koers is. En waar zij op hoofdlijnen koers houdt, doen haar ambtenaren dat op de inhoud. Externe hulp is niet nodig. Ook noemde ze een veelbelovende pilot met de waterschappen over warmtewinning uit oppervlaktewater.

Zeker interessant, en het staat ook in de startdocumentatie als mogelijke bron van duurzame warmte. De techniek werkt in essentie met een water-water warmtepomp. Energie wordt onttrokken uit het oppervlaktewater (de bron) en afgegeven aan een warmtenet, die het distribueert naar onze huizen.

In deze post ga ik het niet hebben over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een warmtenet op basis van een water-water warmtepomp, maar over de bron, het oppervlaktewater. Het is altijd goed om bij dergelijke ideeën enige schaal en context te geven. Daar gaat deze post over.

In onze regio hebben we gemiddeld 2742 zogenaamde “graaddagen”. Een dag met een gemiddelde temperatuur van 1 graad lager dan de binnentemperatuur (18C) is 1 graaddag. Een koude dag met een gemiddelde temperatuur van -7C levert dus 25 graaddagen op. Gebruikelijk is dat we de verwarming van onze huizen dimensioneren op een buitentemperatuur van -15C. Dat komt bijna elk jaar wel eens voor. Die dag levert dan 33 graaddagen op. Ons gasverbruik voor verwarming loopt ongeveer gelijk op met het aantal graaddagen.

Een gemiddeld huis verbruikt ca 1.500m3 gas per jaar. 300m3 daarvan is voor warmwater en koken, dus ca 1.200m3 voor verwarmen van een gemiddeld huis voor 2742 graaddagen. Per graaddag verbruiken we dus gemiddeld ongeveer 0,44m3 gas. Op de koudste dag, bij -15C verbruiken we dus 14,44 m3 gas voor verwarming. Daarnaast zult u die dag ook nog wel koken en warm water nodig hebben (0,82m3 gas per dag), dus die dag verbruikt u 15,3m3 gas. Dit staat gelijk aan 149kWh aan energie.

Als het buiten -15C vriest, zal er op de ringvaart bij Heemstede snel ijsvorming plaats vinden. Het ijs is dus maximaal 0C (waarschijnlijk kouder) en het water er direct onder net rond de 0C, want anders zal het bevriezen (ijsaangroei).

Wat is nu de energie per m2 die nodig is om een laag water van 15cm dik af te koelen van 1C naar 0C?

Het kost 1 calorie (4,2J) om 1 gram water 1 graad af te koelen. Het is even rekenen maar het kost 150.000 calorieën = 630.000 J = 0,175 kWh aan energie om een laag water van 1m2 in oppervlakte en 15cm dik 1C af te koelen.

Om van water van 0C ijs van 0C te maken (een zogenaamde fase-overgang) kost nog behoorlijk wat energie, 334kJ/kg. Dus 150 x 334 kJ = 50 MJ = 13,9 kWh voor één vierkante meter ijs van 15cm dik.

Het afkoelen van een laag van 15 cm water van 1C tot een ijslaag van 0C kost dus 14,1kWh in totaal per m2.

Op desbetreffende dag verbruikt een gemiddeld huis dus voldoende energie om meer dan 10,6 m2 ijs te genereren van 15cm dik. Heemstede, met 12.000 huishoudens kan dus 12,6 hectare ijs vormen in een dag.

Hoeveel is 12,6 hectare?

De ringvaart bij de Cruquiusbrug is 40 meter breed. 12,6ha ijs is dus gelijk aan een ringvaart van 40m breed en ruim 3km lang. Zelfs als het net vriest, stel -1C (19 graaddagen), bevriest een trace van bijna 2km per dag.

Het idee van de pilot van wethouder Mulder is sympathiek. Elk jaar is er wel een strenge vorstperiode. Deze ijsmachine van Mulder zal ruim voldoende zijn om dan jaarlijks een elfstedentocht in Heemstede organiseren!

Energietransitie Heemstede: €300mln in 40 seconden en de roze olifant

november 13, 2019november 9, 2021 Reinout Schotman Een reactie plaatsen

Op 13 november 2019 heb ik als inspreker in de Commissie Middelen van de Heemsteedse Gemeenteraad ingesproken. De tekst van mijn speech ziet u hieronder.

==============

Geachte Commissie, geacht College,

Mijn betoog gaat over de Energietransitie en waarom de Raad op dit thema niet functioneert.

U kent het Klimaatakkoord en de uitwerking daarvan in de RES. Op 11 september heeft u in een uur in deze commissie de startdocumentatie besproken. Vervolgens heeft u in de raadsvergadering van 26 september ingestemd met de startnotitie. Daarmee is formeel het proces in de regio gestart. Op 16 oktober werd het agendapunt Regionale Energietransitie in deze commissie behandeld in 40 seconden.

Agendapunt 8 van de vergadering van de Commissie Middelen van de Gemeenteraad in Heemstede van 11 september 2019

Houd dat even vast in gedachten: 40 seconden.

Alleen op 11 september worden er een paar inhoudelijke vragen gesteld. Mevrouw Timmer stelt de vraag wat het huidige energieverbruik in de gemeente Heemstede is. Kijk, dat is de belangrijkste vraag: hoeveel verbruiken we?

De Wethouder, mw Mulder, antwoordt dat dit in de startdocumentatie staat en wel in het bijzonder in de zogenaamde “foto update”. Dit wordt nogmaals herhaald door de Burgemeester in de Raadsvergadering van 26 september. U stelt daar later geen vragen meer over.

Wat staat er nou in die foto update? Daar staat op pagina 8 over de elektriciteitsvraag:

“Uitsplitsing naar gemeenten worden hier niet gegeven”.

Op dezelfde pagina staat onder het kopje “ontbrekende gegevens”:

“Het komt voor dat er in de Klimaatmonitor voor commerciele of publieke dienstverlening data ontbreken. Dit houdt in dat de werkelijke elektriciteitsvraag hoger ligt dan de weergegeven elektriciteitsvraag.

Data ontbreekt voor publieke dienstverlening in de gemeenten Bloemendaal, Heemstede en Velsen.”

Op pagina 10 over de warmtevraag staat:

“Uitsplitsing naar gemeenten worden hier niet gegeven”

Het staat dus NIET in dit document. De Wethouder en de Burgemeester hebben hiermee feitelijk meermalen de raad incorrect ingelicht op zelfs de meest relevante basisvraag.

En zo ook met vele andere vragen. De Wethouder beantwoordt de meeste vragen incoherent, ongestructureerd, ontwijkend en soms dus gewoon incorrect. In het meest gunstige geval komt dit door ondeskundigheid en gebrekkige dossierkennis.

Des te prangender is dus de vraag van dhr Rocourt: Wie is de portefeuillehouder in dit College die namens de raad gaat onderhandelen. De Wethouder antwoordt op die vraag dat zij dat zal zijn.

Terug naar de vraag, hoeveel verbruiken wij in Heemstede? Als data ontbreekt, is dat eenvoudig in te schatten. Als ik uit ga van een gemiddeld Nederlands huishouden en 12.000 huishoudens in Heemstede, kom ik tot 18 miljoen m3 gas en 42 miljoen kWh stroom. Waarschijnlijk is dit verbruik in werkelijkheid hoger.

Maar is dit veel?

Dit verbruik verduurzamen in Heemstede is enorm veel. Om aan die vraag te voldoen moet Heemstede circa 100MW aan duurzame warmte vinden en 12MW aan elektriciteit.

Als vuistregel kosten geothermie en windenergie €2mln per MW. Zonneenergie ook. Het gaat dus in Heemstede over meer dan €200mln.

Ook de infrastructuur zal drastische aangepast moeten worden. Aanpassingen gaan voor een gemeente als Heemstede al snel een extra €120mln kosten.

Bij elkaar is de financiële impact van de RES dus minimaal €300mln.

Daarmee is dit bij verre de meest ingrijpende investering waar de gemeente over moet besluiten. Het raakt niet alleen de publieke voorzieningen, maar alle inwoners zullen thuis ook drastische aanpassingen moeten gaan doorvoeren. In de raad is vrijwel niets van te merken van dit belang, noch de urgentie.

€300mln versus 40 seconden.

Waarom heeft de Energietransitie zo’n lage prioriteit in de Raad? Ik doe een poging dit te verklaren.

Ten eerste denk ik dat dat komt door een totaal gebrek aan kennis in de Raad en het College. U weet werkelijk niet waar u het over heeft. Dat verklaart echter nog niet een gebrek aan dynamiek in de Raad. De Raad stelt soms vragen, maar vraagt niet door. En is bijzonder weinig kritisch op de antwoorden. En daarmee verzuimt het op te komen voor de belangen van haar inwoners.

Maar waarom?

Ik kan een passieve opstelling van de collegepartijen nog enigszins verklaren. Ze zijn niet bereid het falende beleid van haar College transparant te maken.

Maar van de VVD, als grootste oppositiepartij, had ik wel meer doortastendheid verwacht. Sterker nog, het lijkt wel alsof de VVD in de Coalitie zit! Stelt u zich eens voor: de VVD treedt toe tot dit falende College. De Raad is dan een zo goed als dood orgaan. Dat zou toch de meest banale uitverkoop zijn van het publieke belang in Heemstede ooit? Vertel mij dat deze sterke geruchten sinds de zomer NIET waar zijn.

Ik dank u voor uw aandacht. Ik ben beschikbaar voor uw vragen.

===============

Update:

De aanwezige raadsleden en het College waren als verwacht niet heel comfortabel met deze speech. Dat was ook de bedoeling. Achter de schermen heeft dit wel wat onrust veroorzaakt, ondanks dat het benoemen van de roze olifant in de zaal strikt genegeerd werd. Opvallend was dat mijn wie-zwijgt-stemt-toe-vraag aan het slot niet beantwoord werd. Het is dus waar, zoals insiders allang wisten. Gerucht gaat dat sommigen niet blij zijn dat dit staaltje achterkamertjespolitiek in de openbaarheid is gekomen. Maar dat zij zo, om het functioneren van de raad te herstellen en om het publieke belang te dienen.

Het gevolg van deze bij opzet ontworpen provocatie was wel het meest inhoudelijke en scherpe debat op dit thema tot nu toe. En dat is winst. De raad was (redelijk) scherp en weet dat er naar hen gekeken wordt. Het ontlokte een stortvloed aan vragen en kritische kanttekeningen. De wethouder, als vanouds wollig, verbloemend, incoherent, zal dit als een zware avond ervaren hebben. En zo hoort dat in een functionerende democratie.

Hoe nu verder? Morgen heb ik een interview met het Haarlems Dagblad. Die volgt dit thema al langer en is erg geïnteresseerd in mijn bevindingen en visie over verwevenheid van Tata. Ik ga ondertussen door met mijn speurwerk en het aandacht vragen voor dit thema. Het is eenvoudigweg té belangrijk om af te doen in nietszeggende vergaderingen van 40 seconden. Dat kan niet en dat mag niet.

Update 2:

Of het door deze speech gekomen is, zullen we nooit weten, maar de volgens geruchten beoogd wethouder voor de VVD heeft de raad verlaten en is wethouder geworden in Teylingen voor de lokale partij Trilokaal. Denkt u er maar van wat u wil.

De Profetie voor Tata Steel

november 7, 2019november 7, 2019 Reinout Schotman Een reactie plaatsen

Afgelopen zondag schreven wij over het risico van lock-in door Tata Steel IJmuiden. Dat bleken profetische woorden. We hadden niet vermoed dat de volgende dag de rechter in Rome een staalfabriek in Rome zou verplichten tot het betalen van CO2 emissierechten. ArcelorMittal haakte direct af van overname en dreigt met sluiting. Zoals te verwachten is staan vakbonden vooraan in hun verontwaardiging over de dreigende teloorgang van zoveel banen. Ook politiek opportunisme en populisme probeert er een slaatje uit te slaan.

Maar wat is hier aan de hand?

Zoals wij in de eerdere post schreven, is er wereldwijd overproductie van staal en staan Europese staalfabrieken onder druk. De druk komt van twee kanten. Ten eerste zijn ze minder concurrerend door hun kostenstructuur, ten tweede komen ze onder toenemende druk te staan om hun faire aandeel te dragen in de CO2 emissies.

Maar staalproducenten moeten toch al CO2 emissierechten betalen?

Nou, nee. Bij het instellen van het Europese systeem voor verhandelbare emissierechten (ETS) heeft de staalsector een uitzonderingspositie voor zichzelf bedongen. Als blijkt dat zij internationaal niet kunnen concurreren, dan kunnen de emissierechten door overheden geschonken worden. Daar is nogal ruimhartig gebruik van gemaakt.

Volgens een publicatie in de Groene Amsterdammer, kreeg Tata Steel al vrijstellingen van de staat ter waarde van €1 miljard over 10 jaar. ca €100mln per jaar. Ook bijzonder: het kolengas dat vrijkomt bij staalproductie wordt als restproduct verkocht aan Vattenfall die dat gas gebruikt voor een elektriciteitscentrale. Vattenfall betaalt Tata daar €200mln per jaar voor aan CO2 rechten. Tata maakt dus winst op de rechten die haar geschonken is. Het artikel laat helder zien dat deze vorm van subsidiëring van CO2 rechten verstorend werkt in de markt en verduurzaming belemmert, en dat reikt veel verder dan alleen de staalindustrie. Het creëert een ongelijk speelveld op de hele markt, terwijl de maatregel ooit bedoeld was om Chinese concurrentie te pareren.

Het is niet ondenkbeeldig dat ook Tata Steel geconfronteerd wordt met vergelijkbare rechterlijke uitspraken die haar “freedom to operate” aan banden legt. Tot aan de hoogste rechters in de EU wordt er nu getoetst of overheidsbeleid wel aan de rechten van de mens voldoet. Waar voorheen overheden van de rechter clementie kregen op basis van beloftes dat die overheden met maatregelen deze misstanden in de toekomst zouden fiksen, is de stemming bij de rechterlijke macht nu omgeslagen. In essentie zeggen rechters: beste overheid, dat heeft u eerder beloofd en die belofte bent u niet nagekomen. Uw krediet is op. U handelt nu of ik vernietig uw beleid. Met vernietiging van beleid wordt vernietiging van subsidiebeleid bedoeld, of erger, de bedrijven worden aan de ketting gelegd, zoals nu in feite gebeurd is bij bouwprojecten vanwege de stikstofemissie.

“Schande, rechters nemen zitting op de stoel van de politiek“

Zo vindt de politiek. Maar dat ligt anders. De rechter doet alleen uitspraak als gevolg van het falen van de politiek om haar beloftes in het belang van haar burgers na te komen. Het tij keert. De politieke macht verkeert in shock, dat zij ook werkelijk effectief getoetst kunnen worden.

Uit dit voorgaande blijkt dus, dat ook de continuïteit van Tata Steel een risico is en dat we ons dus niet aan de toekomst van Tata afhankelijk moeten maken. En dat dit niet een hypothetisch risico is. Zoals de bouw en de boeren nu “gedupeerd” worden door falend beleid rond stikstofuitstoot, is dit ook te verwachten bij CO2 rechten. Dit is geen verrassing, maar een voorspelbare uitkomst. Omdat de politiek verzuimd heeft tijdig maatregelen te implementeren, escaleren nu de gevolgen.

De clementie van rechters is nu op. Het zijn de rechters die de politiek ter verantwoording roepen voor het niet nemen van beloofde maatregelen. De tijd van vrijblijvende beloftes is voorbij. Ook bij rechters.

Daarom moeten wij ook waken voor verdere verwevenheid met niet-duurzame industrieën met een failed business model. Vertraagde levering van een nieuwe auto is vervelend, een steenkoud huis in de winter is onleefbaar. Waakt u dus voor de warme voeten van Tata.

Het risico van lock-in door Tata Steel

november 3, 2019december 4, 2019 Reinout Schotman Een reactie plaatsen

In Parijs hebben alle landen zich in 2016 gecommitteerd aan klimaatdoelen, waaronder de reductie van CO2 uitstoot. Die doelen vertaalt de Nederlandse overheid op dit moment in het klimaatakkoord. Als dat goedgekeurd wordt, wat binnenkort te verwachten is, dan wordt de uitvoering daarvan verdeeld over 30 regio’s in zogenaamde Regio Energie Strategieën (RES). Heemstede valt onder de RES Noord-Holland Zuid. Dat is nog best wel een grote regio, dus daarom is deze regio onderverdeeld in 6 deel-regio’s. Heemstede valt onder de deelregio IJmond-Zuid Kennemerland (IJZK). Het is dus van belang om goed over onze (gemeente-)grens heen te kijken wat er in de deel-regio gebeurt.

Onze deel-regio omvat ook Tata Steel. U voelt al aankomen, dat wij voor het behalen van onze doelen voor een groot deel afhankelijk zijn van Tata Steel. Hoeveel energie gebruikt Tata eigenlijk? Daar doet Tata nogal geheimzinnig over. En met reden.

Toch “lekt” er af en toe wat informatie uit. Zo publiceerde Tata zelf dat het 4.1 miljoen ton kolen verbruikte in 2013. Daarnaast verbruikt Tata ook nog gas en elektriciteit. Gasterra meldde daar trots over dat je van het verbruik van Tata 250.000 huishoudens kunt verwarmen. Dat is voldoende om een eerste inschatting te maken. Warmte voor huishoudens versus ton kolen, hoe kunnen we die getallen met elkaar vergelijken? We rekenen het om naar Kwh.

	Opgave	kWh
Kolen	4,1mln ton	24.550.000.000
Gas	Warmte voor 250.000 huizen	3.750.000.000
Totaal		28.300.000.000

In een eerdere post hadden we vastgesteld dat het totale energieverbruik in Nederland, omgeslagen per persoon, ca 58.000 kWh per jaar is en een huishouden 1.470m3 gas (14.260kWh) verbruikt, vooral voor verwarming. Het energieverbruik van Tata Steel is dus gelijk aan dat van 488.000 mensen en de warmte van 2 miljoen huishoudens.

Er is veel discussie over de kolencentrales in Groningen. Die moeten we zo snel mogelijk sluiten, vinden we in Nederland. Hoe en hoe snel is onderdeel van debat. Maar Tata Steel in haar eentje is verantwoordelijk voor circa 25% van alle kolenstook in Nederland. Daar hoor je minder over.

Waarom is dat voor ons van belang?

Het verbruik van Tata is een van de grootste bepalende factoren voor ons energie verbruik in de (deel-) regio. Bij het maken van staal komt er enorm veel restwarmte vrij. Tata stelt voor deze in te zetten voor warmtenetten om onze huizen te verwarmen. Dat klinkt heel aantrekkelijk. Maar is dat ook zo?

We moeten ons realiseren dat we ons daarmee afhankelijk maken van de continuiteit van Tata Steel. Zonder hoogovens geen warme huizen. En daarin ligt de crux.

Tata Steel staat in de etalage. Tata Groep heeft geprobeerd Tata Europe (waar Tata Nederland ongeveer de helft van is) te laten fuseren met ThyssenKrupp. Dat is mislukt. Nu volgt er een reorganisatie om Tata Steel Europe weer gezond te maken. Dat gaat veel banen kosten, naar verwachting 10%.

Maar waarom gaat het eigenlijk zo slecht met Tata Steel? Er is wereldwijd een overproductie aan staal. Met name in China. Dat drukt de prijzen en Tata Steel heeft moeite te concurreren. De EU treft maatregelen tegen dumping van Chinees staal, maar heeft maar zeer beperkt invloed. De markt voor staal is een wereldmarkt. Om te kunnen overleven krijgt Tata Steel van Nederland korting op de CO2 heffing. Want bij invoering van deze belasting is Tata Steel ten dode opgeschreven, zo meldt Theo Henrar, bestuursvoorzitter van Tata Steel Nederland. En dat kost banen. Het betreft 9.000 banen, waarvan er nu dus al circa 900 bezuinigd gaan worden zonder deze heffingen.

Als je kijkt naar het energieverbruik per baan -en dat is even rekenen- dan zie je dat een baan bij Tata Steel ruim 40x zoveel energie verbruikt als een gemiddelde baan in Nederland.

Tata Steel voorziet dus in een product waar wereldwijd een overschot van is, per baan is het een van de meest vervuilende en het kan naar eigen zeggen niet voldoen aan de normen die wel voor de rest van Nederland gelden, want anders gaat het failliet.

Als wij onze huizen met de restwarmte van deze industrie gaan verwarmen, dan heeft Tata de perfecte onderhandelingspositie verkregen om door te gaan op oude voet. Nederland kan dan niet anders doen dan Tata te voorzien van verliesfinanciering in de vorm van kortingen, ontheffingen, subsidies en protectionistische maatregelen. Want Tata is dan zeker “too big to fail” geworden. Immers,

Wie laat nou honderden duizenden huishoudens in de kou staan?

Het business model van Tata is dan niet meer het maken van staal, maar door “strongholding” het verkopen van vervuilende warmte. Rutte zei ooit de fameuze, profetische woorden “windmolens draaien alleen op subsidie”. De werkelijkheid van vandaag is dat die windmolens zoveel en zo goedkoop energie opwekken (75% kostendaling in de afgelopen 4 jaar), dat de overheid geen subsidie verleent maar overweegt belasting te heffen in de vorm van concessierechten op de Noordzee. Onderwijl zijn door de opmerking van Rutte wel de windmolens van het Deense Vestas in plaats van destijds ontluikende Nederlandse spelers, zoals Lagerwey. Hoogovens, ooit een private sector, maken een omgekeerde beweging. Die stoken nu op subsidie. Iets waar de buitenlands aandeelhouders ongetwijfeld gelukkig van worden, maar wij minder.