De Heemsteedse Elfstedentocht van wethouder Mulder


Schaatsers passeren in 1986 de brug bij Bartlehiem onder aanmoediging van het publiek
Rob Bogaerts, Nationaal Archief

Afgelopen woensdag sprak ik in op de vergadering van Commissie Middelen. Over Energietransitie. Dat ging er stevig aan toe en het had enig effect. Er ontstond zowaar enig debat en er werden vragen gesteld aan wethouder Mulder, de portefeuillehouder op dit thema.

Wethouder Mulder meent dat zij goed op koers is. En waar zij op hoofdlijnen koers houdt, doen haar ambtenaren dat op de inhoud. Externe hulp is niet nodig. Ook noemde ze een veelbelovende pilot met de waterschappen over warmtewinning uit oppervlaktewater.

Zeker interessant, en het staat ook in de startdocumentatie als mogelijke bron van duurzame warmte. De techniek werkt in essentie met een water-water warmtepomp. Energie wordt onttrokken uit het oppervlaktewater (de bron) en afgegeven aan een warmtenet, die het distribueert naar onze huizen.

In deze post ga ik het niet hebben over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een warmtenet op basis van een water-water warmtepomp, maar over de bron, het oppervlaktewater. Het is altijd goed om bij dergelijke ideeën enige schaal en context te geven. Daar gaat deze post over.

In onze regio hebben we gemiddeld 2742 zogenaamde “graaddagen”. Een dag met een gemiddelde temperatuur van 1 graad lager dan de binnentemperatuur (18C) is 1 graaddag. Een koude dag met een gemiddelde temperatuur van -7C levert dus 25 graaddagen op. Gebruikelijk is dat we de verwarming van onze huizen dimensioneren op een buitentemperatuur van -15C. Dat komt bijna elk jaar wel eens voor. Die dag levert dan 33 graaddagen op. Ons gasverbruik voor verwarming loopt ongeveer gelijk op met het aantal graaddagen.

Een gemiddeld huis verbruikt ca 1.500m3 gas per jaar. 300m3 daarvan is voor warmwater en koken, dus ca 1.200m3 voor verwarmen van een gemiddeld huis voor 2742 graaddagen. Per graaddag verbruiken we dus gemiddeld ongeveer 0,44m3 gas. Op de koudste dag, bij -15C verbruiken we dus 14,44 m3 gas voor verwarming. Daarnaast zult u die dag ook nog wel koken en warm water nodig hebben (0,82m3 gas per dag), dus die dag verbruikt u 15,3m3 gas. Dit staat gelijk aan 149kWh aan energie.

Als het buiten -15C vriest, zal er op de ringvaart bij Heemstede snel ijsvorming plaats vinden. Het ijs is dus maximaal 0C (waarschijnlijk kouder) en het water er direct onder net rond de 0C, want anders zal het bevriezen (ijsaangroei).

Wat is nu de energie per m2 die nodig is om een laag water van 15cm dik af te koelen van 1C naar 0C?

Het kost 1 calorie (4,2J) om 1 gram water 1 graad af te koelen. Het is even rekenen maar het kost 150.000 calorieën = 630.000 J = 0,175 kWh aan energie om een laag water van 1m2 in oppervlakte en 15cm dik 1C af te koelen.

Om van water van 0C ijs van 0C te maken (een zogenaamde fase-overgang) kost nog behoorlijk wat energie, 334kJ/kg. Dus 150 x 334 kJ = 50 MJ = 13,9 kWh voor één vierkante meter ijs van 15cm dik.

Het afkoelen van een laag van 15 cm water van 1C tot een ijslaag van 0C kost dus 14,1kWh in totaal per m2.

Op desbetreffende dag verbruikt een gemiddeld huis dus voldoende energie om meer dan 10,6 m2 ijs te genereren van 15cm dik. Heemstede, met 12.000 huishoudens kan dus 12,6 hectare ijs vormen in een dag.

Hoeveel is 12,6 hectare?

De ringvaart bij de Cruquiusbrug is 40 meter breed. 12,6ha ijs is dus gelijk aan een ringvaart van 40m breed en ruim 3km lang. Zelfs als het net vriest, stel -1C (19 graaddagen), bevriest een trace van bijna 2km per dag.

Het idee van de pilot van wethouder Mulder is sympathiek. Elk jaar is er wel een strenge vorstperiode. Deze ijsmachine van Mulder zal ruim voldoende zijn om dan jaarlijks een elfstedentocht in Heemstede organiseren!

Energietransitie Heemstede: €300mln in 40 seconden en de roze olifant

Op 13 november 2019 heb ik als inspreker in de Commissie Middelen van de Heemsteedse Gemeenteraad ingesproken. De tekst van mijn speech ziet u hieronder.

==============

Geachte Commissie, geacht College,

Mijn betoog gaat over de Energietransitie en waarom de Raad op dit thema niet functioneert.

U kent het Klimaatakkoord en de uitwerking daarvan in de RES. Op 11 september heeft u in een uur in deze commissie de startdocumentatie besproken. Vervolgens heeft u in de raadsvergadering van 26 september ingestemd met de startnotitie. Daarmee is formeel het proces in de regio gestart. Op 16 oktober werd het agendapunt Regionale Energietransitie in deze commissie behandeld in 40 seconden.

Agendapunt 8 van de vergadering van de Commissie Middelen van de Gemeenteraad in Heemstede van 11 september 2019

Houd dat even vast in gedachten: 40 seconden.

Alleen op 11 september worden er een paar inhoudelijke vragen gesteld. Mevrouw Timmer stelt de vraag wat het huidige energieverbruik in de gemeente Heemstede is. Kijk, dat is de belangrijkste vraag: hoeveel verbruiken we?

De Wethouder, mw Mulder, antwoordt dat dit in de startdocumentatie staat en wel in het bijzonder in de zogenaamde “foto update”. Dit wordt nogmaals herhaald door de Burgemeester in de Raadsvergadering van 26 september. U stelt daar later geen vragen meer over.

Wat staat er nou in die foto update? Daar staat op pagina 8 over de elektriciteitsvraag:

“Uitsplitsing naar gemeenten worden hier niet gegeven”.

Op dezelfde pagina staat onder het kopje “ontbrekende gegevens”:

Het komt voor dat er in de Klimaatmonitor voor commerciele of publieke dienstverlening data ontbreken. Dit houdt in dat de werkelijke elektriciteitsvraag hoger ligt dan de weergegeven elektriciteitsvraag.

Data ontbreekt voor publieke dienstverlening in de gemeenten Bloemendaal, Heemstede en Velsen.”

Op pagina 10 over de warmtevraag staat:

“Uitsplitsing naar gemeenten worden hier niet gegeven”

Het staat dus NIET in dit document. De Wethouder en de Burgemeester hebben hiermee feitelijk meermalen de raad incorrect ingelicht op zelfs de meest relevante basisvraag.

En zo ook met vele andere vragen. De Wethouder beantwoordt de meeste vragen incoherent, ongestructureerd, ontwijkend en soms dus gewoon incorrect. In het meest gunstige geval komt dit door ondeskundigheid en gebrekkige dossierkennis.

Des te prangender is dus de vraag van dhr Rocourt: Wie is de portefeuillehouder in dit College die namens de raad gaat onderhandelen. De Wethouder antwoordt op die vraag dat zij dat zal zijn.

Terug naar de vraag, hoeveel verbruiken wij in Heemstede? Als data ontbreekt, is dat eenvoudig in te schatten. Als ik uit ga van een gemiddeld Nederlands huishouden en 12.000 huishoudens in Heemstede, kom ik tot 18 miljoen m3 gas en 42 miljoen kWh stroom. Waarschijnlijk is dit verbruik in werkelijkheid hoger.

Maar is dit veel?

Dit verbruik verduurzamen in Heemstede is enorm veel. Om aan die vraag te voldoen moet Heemstede circa 100MW aan duurzame warmte vinden en 12MW aan elektriciteit.

Als vuistregel kosten geothermie en windenergie €2mln per MW. Zonneenergie ook. Het gaat dus in Heemstede over meer dan €200mln.

Ook de infrastructuur zal drastische aangepast moeten worden. Aanpassingen gaan voor een gemeente als Heemstede al snel een extra €120mln kosten.

Bij elkaar is de financiële impact van de RES dus minimaal €300mln.

Daarmee is dit bij verre de meest ingrijpende investering waar de gemeente over moet besluiten. Het raakt niet alleen de publieke voorzieningen, maar alle inwoners zullen thuis ook drastische aanpassingen moeten gaan doorvoeren. In de raad is vrijwel niets van te merken van dit belang, noch de urgentie.

€300mln versus 40 seconden.

Waarom heeft de Energietransitie zo’n lage prioriteit in de Raad? Ik doe een poging dit te verklaren.

Ten eerste denk ik dat dat komt door een totaal gebrek aan kennis in de Raad en het College. U weet werkelijk niet waar u het over heeft. Dat verklaart echter nog niet een gebrek aan dynamiek in de Raad. De Raad stelt soms vragen, maar vraagt niet door. En is bijzonder weinig kritisch op de antwoorden. En daarmee verzuimt het op te komen voor de belangen van haar inwoners.

Maar waarom?

Ik kan een passieve opstelling van de collegepartijen nog enigszins verklaren. Ze zijn niet bereid het falende beleid van haar College transparant te maken. 

Maar van de VVD, als grootste oppositiepartij, had ik wel meer doortastendheid verwacht. Sterker nog, het lijkt wel alsof de VVD in de Coalitie zit! Stelt u zich eens voor: de VVD treedt toe tot dit falende College. De Raad is dan een zo goed als dood orgaan. Dat zou toch de meest banale uitverkoop zijn van het publieke belang in Heemstede ooit? Vertel mij dat deze sterke geruchten sinds de zomer NIET waar zijn.

Ik dank u voor uw aandacht. Ik ben beschikbaar voor uw vragen.

===============

Update:

De aanwezige raadsleden en het College waren als verwacht niet heel comfortabel met deze speech. Dat was ook de bedoeling. Achter de schermen heeft dit wel wat onrust veroorzaakt, ondanks dat het benoemen van de roze olifant in de zaal strikt genegeerd werd. Opvallend was dat mijn wie-zwijgt-stemt-toe-vraag aan het slot niet beantwoord werd. Het is dus waar, zoals insiders allang wisten. Gerucht gaat dat sommigen niet blij zijn dat dit staaltje achterkamertjespolitiek in de openbaarheid is gekomen. Maar dat zij zo, om het functioneren van de raad te herstellen en om het publieke belang te dienen.

Het gevolg van deze bij opzet ontworpen provocatie was wel het meest inhoudelijke en scherpe debat op dit thema tot nu toe. En dat is winst. De raad was (redelijk) scherp en weet dat er naar hen gekeken wordt. Het ontlokte een stortvloed aan vragen en kritische kanttekeningen. De wethouder, als vanouds wollig, verbloemend, incoherent, zal dit als een zware avond ervaren hebben. En zo hoort dat in een functionerende democratie.

Hoe nu verder? Morgen heb ik een interview met het Haarlems Dagblad. Die volgt dit thema al langer en is erg geïnteresseerd in mijn bevindingen en visie over verwevenheid van Tata. Ik ga ondertussen door met mijn speurwerk en het aandacht vragen voor dit thema. Het is eenvoudigweg té belangrijk om af te doen in nietszeggende vergaderingen van 40 seconden. Dat kan niet en dat mag niet.

Update 2:

Of het door deze speech gekomen is, zullen we nooit weten, maar de volgens geruchten beoogd wethouder voor de VVD heeft de raad verlaten en is wethouder geworden in Teylingen voor de lokale partij Trilokaal. Denkt u er maar van wat u wil.

De Profetie voor Tata Steel

Afgelopen zondag schreven wij over het risico van lock-in door Tata Steel IJmuiden. Dat bleken profetische woorden. We hadden niet vermoed dat de volgende dag de rechter in Rome een staalfabriek in Rome zou verplichten tot het betalen van CO2 emissierechten. ArcelorMittal haakte direct af van overname en dreigt met sluiting. Zoals te verwachten is staan vakbonden vooraan in hun verontwaardiging over de dreigende teloorgang van zoveel banen. Ook politiek opportunisme en populisme probeert er een slaatje uit te slaan.

Maar wat is hier aan de hand?

Zoals wij in de eerdere post schreven, is er wereldwijd overproductie van staal en staan Europese staalfabrieken onder druk. De druk komt van twee kanten. Ten eerste zijn ze minder concurrerend door hun kostenstructuur, ten tweede komen ze onder toenemende druk te staan om hun faire aandeel te dragen in de CO2 emissies.

Maar staalproducenten moeten toch al CO2 emissierechten betalen?

Nou, nee. Bij het instellen van het Europese systeem voor verhandelbare emissierechten (ETS) heeft de staalsector een uitzonderingspositie voor zichzelf bedongen. Als blijkt dat zij internationaal niet kunnen concurreren, dan kunnen de emissierechten door overheden geschonken worden. Daar is nogal ruimhartig gebruik van gemaakt.

Volgens een publicatie in de Groene Amsterdammer, kreeg Tata Steel al vrijstellingen van de staat ter waarde van €1 miljard over 10 jaar. ca €100mln per jaar. Ook bijzonder: het kolengas dat vrijkomt bij staalproductie wordt als restproduct verkocht aan Vattenfall die dat gas gebruikt voor een elektriciteitscentrale. Vattenfall betaalt Tata daar €200mln per jaar voor aan CO2 rechten. Tata maakt dus winst op de rechten die haar geschonken is. Het artikel laat helder zien dat deze vorm van subsidiëring van CO2 rechten verstorend werkt in de markt en verduurzaming belemmert, en dat reikt veel verder dan alleen de staalindustrie. Het creëert een ongelijk speelveld op de hele markt, terwijl de maatregel ooit bedoeld was om Chinese concurrentie te pareren.

Het is niet ondenkbeeldig dat ook Tata Steel geconfronteerd wordt met vergelijkbare rechterlijke uitspraken die haar “freedom to operate” aan banden legt. Tot aan de hoogste rechters in de EU wordt er nu getoetst of overheidsbeleid wel aan de rechten van de mens voldoet. Waar voorheen overheden van de rechter clementie kregen op basis van beloftes dat die overheden met maatregelen deze misstanden in de toekomst zouden fiksen, is de stemming bij de rechterlijke macht nu omgeslagen. In essentie zeggen rechters: beste overheid, dat heeft u eerder beloofd en die belofte bent u niet nagekomen. Uw krediet is op. U handelt nu of ik vernietig uw beleid. Met vernietiging van beleid wordt vernietiging van subsidiebeleid bedoeld, of erger, de bedrijven worden aan de ketting gelegd, zoals nu in feite gebeurd is bij bouwprojecten vanwege de stikstofemissie.

“Schande, rechters nemen zitting op de stoel van de politiek

Zo vindt de politiek. Maar dat ligt anders. De rechter doet alleen uitspraak als gevolg van het falen van de politiek om haar beloftes in het belang van haar burgers na te komen. Het tij keert. De politieke macht verkeert in shock, dat zij ook werkelijk effectief getoetst kunnen worden.

Uit dit voorgaande blijkt dus, dat ook de continuïteit van Tata Steel een risico is en dat we ons dus niet aan de toekomst van Tata afhankelijk moeten maken. En dat dit niet een hypothetisch risico is. Zoals de bouw en de boeren nu “gedupeerd” worden door falend beleid rond stikstofuitstoot, is dit ook te verwachten bij CO2 rechten. Dit is geen verrassing, maar een voorspelbare uitkomst. Omdat de politiek verzuimd heeft tijdig maatregelen te implementeren, escaleren nu de gevolgen.

De clementie van rechters is nu op. Het zijn de rechters die de politiek ter verantwoording roepen voor het niet nemen van beloofde maatregelen. De tijd van vrijblijvende beloftes is voorbij. Ook bij rechters.

Daarom moeten wij ook waken voor verdere verwevenheid met niet-duurzame industrieën met een failed business model. Vertraagde levering van een nieuwe auto is vervelend, een steenkoud huis in de winter is onleefbaar. Waakt u dus voor de warme voeten van Tata.

Het risico van lock-in door Tata Steel

bron: Telegraaf

In Parijs hebben alle landen zich in 2016 gecommitteerd aan klimaatdoelen, waaronder de reductie van CO2 uitstoot. Die doelen vertaalt de Nederlandse overheid op dit moment in het klimaatakkoord. Als dat goedgekeurd wordt, wat binnenkort te verwachten is, dan wordt de uitvoering daarvan verdeeld over 30 regio’s in zogenaamde Regio Energie Strategieën (RES). Heemstede valt onder de RES Noord-Holland Zuid. Dat is nog best wel een grote regio, dus daarom is deze regio onderverdeeld in 6 deel-regio’s. Heemstede valt onder de deelregio IJmond-Zuid Kennemerland (IJZK). Het is dus van belang om goed over onze (gemeente-)grens heen te kijken wat er in de deel-regio gebeurt.

bron: RES

Onze deel-regio omvat ook Tata Steel. U voelt al aankomen, dat wij voor het behalen van onze doelen voor een groot deel afhankelijk zijn van Tata Steel. Hoeveel energie gebruikt Tata eigenlijk? Daar doet Tata nogal geheimzinnig over. En met reden.

Toch “lekt” er af en toe wat informatie uit. Zo publiceerde Tata zelf dat het 4.1 miljoen ton kolen verbruikte in 2013. Daarnaast verbruikt Tata ook nog gas en elektriciteit. Gasterra meldde daar trots over dat je van het verbruik van Tata 250.000 huishoudens kunt verwarmen. Dat is voldoende om een eerste inschatting te maken. Warmte voor huishoudens versus ton kolen, hoe kunnen we die getallen met elkaar vergelijken? We rekenen het om naar Kwh.

OpgavekWh
Kolen4,1mln ton24.550.000.000
GasWarmte voor 250.000 huizen3.750.000.000
Totaal28.300.000.000

In een eerdere post hadden we vastgesteld dat het totale energieverbruik in Nederland, omgeslagen per persoon, ca 58.000 kWh per jaar is en een huishouden 1.470m3 gas (14.260kWh) verbruikt, vooral voor verwarming. Het energieverbruik van Tata Steel is dus gelijk aan dat van 488.000 mensen en de warmte van 2 miljoen huishoudens.

Er is veel discussie over de kolencentrales in Groningen. Die moeten we zo snel mogelijk sluiten, vinden we in Nederland. Hoe en hoe snel is onderdeel van debat. Maar Tata Steel in haar eentje is verantwoordelijk voor circa 25% van alle kolenstook in Nederland. Daar hoor je minder over.

Waarom is dat voor ons van belang?

Het verbruik van Tata is een van de grootste bepalende factoren voor ons energie verbruik in de (deel-) regio. Bij het maken van staal komt er enorm veel restwarmte vrij. Tata stelt voor deze in te zetten voor warmtenetten om onze huizen te verwarmen. Dat klinkt heel aantrekkelijk. Maar is dat ook zo?

We moeten ons realiseren dat we ons daarmee afhankelijk maken van de continuiteit van Tata Steel. Zonder hoogovens geen warme huizen. En daarin ligt de crux.

Tata Steel staat in de etalage. Tata Groep heeft geprobeerd Tata Europe (waar Tata Nederland ongeveer de helft van is) te laten fuseren met ThyssenKrupp. Dat is mislukt. Nu volgt er een reorganisatie om Tata Steel Europe weer gezond te maken. Dat gaat veel banen kosten, naar verwachting 10%.

Maar waarom gaat het eigenlijk zo slecht met Tata Steel? Er is wereldwijd een overproductie aan staal. Met name in China. Dat drukt de prijzen en Tata Steel heeft moeite te concurreren. De EU treft maatregelen tegen dumping van Chinees staal, maar heeft maar zeer beperkt invloed. De markt voor staal is een wereldmarkt. Om te kunnen overleven krijgt Tata Steel van Nederland korting op de CO2 heffing. Want bij invoering van deze belasting is Tata Steel ten dode opgeschreven, zo meldt Theo Henrar, bestuursvoorzitter van Tata Steel Nederland. En dat kost banen. Het betreft 9.000 banen, waarvan er nu dus al circa 900 bezuinigd gaan worden zonder deze heffingen.

Als je kijkt naar het energieverbruik per baan -en dat is even rekenen- dan zie je dat een baan bij Tata Steel ruim 40x zoveel energie verbruikt als een gemiddelde baan in Nederland.

Tata Steel voorziet dus in een product waar wereldwijd een overschot van is, per baan is het een van de meest vervuilende en het kan naar eigen zeggen niet voldoen aan de normen die wel voor de rest van Nederland gelden, want anders gaat het failliet.

Als wij onze huizen met de restwarmte van deze industrie gaan verwarmen, dan heeft Tata de perfecte onderhandelingspositie verkregen om door te gaan op oude voet. Nederland kan dan niet anders doen dan Tata te voorzien van verliesfinanciering in de vorm van kortingen, ontheffingen, subsidies en protectionistische maatregelen. Want Tata is dan zeker “too big to fail” geworden. Immers,

Wie laat nou honderden duizenden huishoudens in de kou staan?

Het business model van Tata is dan niet meer het maken van staal, maar door “strongholding” het verkopen van vervuilende warmte. Rutte zei ooit de fameuze, profetische woorden “windmolens draaien alleen op subsidie”. De werkelijkheid van vandaag is dat die windmolens zoveel en zo goedkoop energie opwekken (75% kostendaling in de afgelopen 4 jaar), dat de overheid geen subsidie verleent maar overweegt belasting te heffen in de vorm van concessierechten op de Noordzee. Onderwijl zijn door de opmerking van Rutte wel de windmolens van het Deense Vestas in plaats van destijds ontluikende Nederlandse spelers, zoals Lagerwey. Hoogovens, ooit een private sector, maken een omgekeerde beweging. Die stoken nu op subsidie. Iets waar de buitenlands aandeelhouders ongetwijfeld gelukkig van worden, maar wij minder.

Hoeveel energie verbruikt u?

Iedereen heeft het er over, we moeten minder energie gebruiken, we moeten duurzame energie verbruiken. Maar hoeveel energie verbruiken we eigenlijk? En is dat veel?

Je zou zeggen, dat is nogal een triviale vraag. En toch weten de meesten van ons dat niet. Laat staan dat ze er enig gevoel bij hebben of dat veel is. Gelukkig is energie een belangrijke bron van onze welvaart en wordt dat dus goed gemeten. Ook internationaal. Jaarlijks publiceert Brittish Petroleum een rapport met een schat aan data, de BP Statistical Review. Heel handig!

In Nederland verbruikten wij bijna 58.000 kWh aan energie in 2018. Per persoon. Daarvan werd 94% opgewekt uit fossiele brandstoffen, 1% uit kernenergie en maar 5% was duurzaam. Daarmee is Nederland een van de dragers van de rode lantaarn in Europa, wat aandeel duurzame energie betreft. Het EU gemiddelde voor duurzame energie is 14%, China doet 13% en zelfs de VS van Trump doet 7%. We zijn dus behoorlijke smeerpeuken en nu duurzame energie steeds vaker goedkoper is dan “vervuilende energie”, kost ons dat ook onnodig veel geld en dus ook banen en welvaart. Aan het werk dus!

Maar is dat dan veel?

Ja, dat is veel. Het is genoeg om met een energie-slurpende elektrische Audi E-tron bijna 6 maal om de aarde te rijden. Een Amerikaan spant de kroon, die rijdt 8 rondjes. In de EU rijdt men gemiddeld nog niet de helft. Een Chinees rijdt 2,6 rondjes, waaronder zijn groepsreisje naar de culturele landmarks van Europa. En woont u in Somalië, dan rijdt u nog niet tot de kust van Zuid-Italië amper met 0,1 rondje.

Maar u rijdt geen 6 rondjes, dus waar gaat dat aan op?

De gegevens, die het rapport bijhoudt, zijn totalen per land en gedeeld door de omvang van de bevolking. Daar zit dus ook al het verbruik van bedrijven, overheden, nutsvoorzieningen, etc. bij. Over verreweg het meeste verbruik heeft u alleen indirect invloed. U kunt andere producten kopen, die minder energie vereisen. Maar beter zou het zijn als bedrijven en overheden dat voor u doen. Zij hebben er immers direct invloed op.

U heeft vooral invloed op uw eigen, directe verbruik.

De bulk van uw directe verbruik is voor het verwarmen van uw huis, de elektriciteit voor uw licht en het laden van uw telefoon en voor de brandstof van uw auto. Een gemiddeld huishouden in Nederland verbruikt 1.470m3 aardgas ofwel 14.260kWh. Dat verschilt sterk per huishouden en jaar. Hoe groter uw huis, hoe meer verbruik, gemiddeld. Hoe kouder de winter ook. Daarnaast verbruikt uw huishouden gemiddeld 2.990kWh aan stroom. Er zijn 7,8 miljoen huishoudens voor 17,2 miljoen inwoners. Per inwoner is dat dus 6.467kWh aan gas en 1.356kWh aan elektriciteit. Bovendien verbruikt u gemiddeld 4.185kWh voor uw auto, 104kWh voor uw brommer, ca 83kWh om jaarlijks naar uw skivakantie te vliegen en 18kWh voor de trein. In het totaal verbruikt u dus gemiddeld 12.213kWh aan directe energie. Dit is dus slechts 21% van het totaal.

Toch biedt dat hoop!

Met wat isolatie kunt u waarschijnlijk zonder veel moeite 20% op uw gasverbruik besparen. En op vliegen na kunt u al uw vervoer elektrificeren. Elektrisch rijden is niet alleen 4x zo efficient. Zo ook voor uw brommer. Al met al brengt u uw directe energieverbruik zo met ongeveer 4.500kWh terug. Elektriciteit is makkelijker duurzaam te leveren dan gas voor verwarming is te vervangen. U koopt gewoon groene stroom in. Waar voorheen gemiddeld slechts 95% van van uw verbruik niet duurzaam was, ongeveer 11.600kWh, is daar na gedeeltelijke transitie nog slechts 5.174kWh van over.

Met 55% reductie heeft u de klimaatdoelstelling voor 2030 gelijk gehaald!

De les is eenvoudig: isoleer uw huis, rijdt elektrisch en koop groene stroom.

KernFUSIE, de onbereikbare heilige graal?

Voor de leek is er alleen kernenergie. Wat dat is, is hem niet precies bekend, maar wel dat de Fransen het op grote schaal toepassen, dat de Amerikanen en Russen er bommen van maken en dat de Japanners na de ramp in Fukushima een “nogal groot probleem” mee hebben. Die leek bedoelt dan niet kernenergie, maar energie uit kernFISSIE. Wat die leek meestal niet weet, is dat er een andere vorm van kernenergie bestaat, kernFUSIE.

Fusie, Fissie, what’s in the name?

Bij kernfissie (ookwel: kernsplijting) worden atomen gespleten, bij kernfusie samengesmeed. En dat is nogal een verschil! Kernslijting wordt al decennia lang toegepast in kerncentrales. Daarin wordt verrijkt uranium gespleten en dat levert energie op. Veel energie. Heel veel energie. Dat lijkt natuurlijk heel mooi, maar het kent nogal wat gevaren.

Zo kan verrijkt uranium ook gebruikt worden voor het maken van kernbommen. We willen dus niet dat elk land zomaar kerncentrales heeft. Iran en Noord-Korea zijn voorbeelden van wat wij beschouwen als “gevaarlijke regimes met kernmacht aspiraties”. Dat heet het gevaar van “proliferatie”.

Een ander gevaar is het process van opwekken zelf. Er zijn circa 450 kerncentrales wereldwijd actief en die zijn allemaal heel “veilig”. En toch is het een aantal keer fout gegaan. Het ondenkbare is toch gebeurd. De laatste maal dat er een grootschalige ramp zich voor deed was in Fukushima in Japan, nadat een tsunami de koeling weggevaagd had. Het stoppen van een op hol geslagen kernreactor is zoiets als het blussen van een vulkaan.

En tenslotte levert kernfusie nogal wat radioactieve straling op. Zowel het gebruikte uranium als de straling van het process zelf. Dat moet opgeslagen worden. Heel lang. Veel langer dan u en ik ooit zullen leven.

Het is duidelijk, kernfusie kent nogal wat gevaren en dus moet je daar zeer zorgvuldig en veilig mee omgaan. En dat maakt kernenergie weer heel erg duur.

Maar KernFUSIE dan?

Kernfusie is een process waarbij twee wateratomen samensmelten tot een helium atoom. En daar komt energie bij vrij. Heel veel meer nog dan bij kernsplijting. Het is het process waar sterren op branden, inclusief onze zon.

Maar is dat dan niet gevaarlijk, zult u denken. Nou, dat ligt anders. Om te beginnen komt er nagenoeg geen gevaarlijke, radioactieve straling bij vrij. Ten tweede, de brandstof is ruimschoots op aarde voorradig, namelijk deuterium. Deuterium? Ja, ook wel “zwaar water”. Dat is een bijzonder waterstof atoom met een extra neutron in de kern. Voor u niet te onderscheiden en met grote waarschijnlijkheid drinkt u het dagelijks. Circa 0,1% van al het water op aarde is deuterium. Inclusief zeewater! Ten derde, het process is intrinsiek stabiel. Dat wil zeggen, er kan geen “melt-down” van een centrale voor doen zoals bij Fukushima. Proliferatie is geen risico.

Mooi, doen dus! Waarom niet?

Omdat het namelijk heel extreem moeilijk is om kernfusie op aarde te realiseren. Je hebt er drie dingen voor nodig: extreem hoge druk, extreem hoge temperatuur en voor voldoende lange tijd. Condities die je in de kern van sterren vindt. Vraag aan ingenieurs om een extreem moeilijk probleem op te lossen en ze komen met een extreem duur apparaat. Zo duur, dat een van de weinige onderzoeksreactors in Zuid-Frankrijk staat en een internationale samenwerking is van de EU, Japan, Z uit-Korea, China, India, de VS en de Russische Federatie. Het apparat heet ITER, dat staat voor  “International Thermonuclear Experimental Reactor”, maar in het Latijn “reis” betekent. Het is een extreem duur project, waar al tientallen miljarden in geïnvesteerd is. Heel waardevol voor de ontwikkeling van kennis, maar ongeschikt voor commerciele energieproductie.

Iter in 2018

Kan dat dan anders?

Dat is de heilige graal, de natte droom van elke natuurkundige, van de afgelopen eeuw. Er zijn diverse alternatieve start-ups met veelbelovende initiatieven bezig om dat te realiseren. Een daarvan is First Light Fusion in de UK. De voorzitter daarvan is toevallig een Nederlandse natuurkundige. Extreem interessant en ook heel hoopvol. Toch nog een beetje Hollands Glorie!

Energietransitie @VVDHeemstede succesvol gestart: volle zaal 1e Aanleg

De eerste discussieavond over Energietransitie kende een goede opkomst. Op initiatief van enthousiaste VVD-leden Tomas Friedhoff (ondernemer) en Reinout Schotman (natuurkundige) en enthousiast omarmd en ondersteund door het bestuur en de VVD fractie, zat de cafe de Eerste Aanleg goed vol. Het thema leeft, wat ook bleek uit de respons op de flyeracties op de Binnenweg en in de wijken en tijdens gesprekken in de drie volledig elektrische en bestickerde auto’s (BMW i3, Tesla Model 3 en een Audi E-tron). Vele Heemstedenaren zijn zelf al met hun eigen transitie begonnen en stelden enige context zeer op prijs, maar hadden ook nog vragen. Ook vond men het verfrissend om te horen wat de internationale trends zijn, wat er aan nieuwe technologie en aanpak is en de kostendalingen die nu al gerealiseerd worden. 

Per persoon verbruiken we in Nederland 58.000 kWh aan energie per jaar voor hoe we wonen, werken, consumeren en ons verplaatsen. Dat is heel veel. Als alle 50+ aanwezigen 24/7 en 365 dagen per jaar continu energie zouden opwekken op een fiets, dan is dat ongeveer gelijk aan wat 1 persoon in Nederland jaarlijks verbruikt. Het aandeel duurzame energie van ons verbruik is internationaal gezien een van de laagste.

Voor de eerste avond waren twee gastsprekers uitgenodigd om de Energietransitie in een internationale context te plaatsen, alsmede kansen en uitdagingen aan te geven en de trends in productiekosten te verhelderen.

Arnold Mulder, Sector Banker Energy bij ABN AMRO, liet zien wat enkele uitdagingen zijn vanuit investeringsoogpunt. Verhandelbare CO2 rechten, onderwerp van Arnold’s promotieonderzoek, bieden onvoldoende zekerheid om te investeren. De overheid vertrouwt bedrijven niet dat ze doelstellingen gaan realiseren en bedrijven vertrouwen de overheid niet voor de continuïteit van regelgeving, subsidie- en belastingmaatregelen. Daar had Arnold een praktische oplossing voor: beide partijen maken afspraken met elkaar via een escrow-agent. Dit werkt vergelijkbaar met een derdenrekening van de notaris bij de overdracht van een huis. De kern is dat dit het vertrouwen kan geven om te investeren, ook als het hoofdkantoor in het buitenland staat en minder bekend is met de lokale gebruiken. Want een escrow-contract is een internationaal bekend, erkend en betrouwbaar contract, zo weet men. En Arnold kwam met een paar belangrijke tips: plan op de lange termijn, werk van daaruit terug naar korte termijn stappen en houd vol!

Arnold gaf een prikkelend voorbeeld van de kolencentrales in Nederland, die destijds versneld vergunningen hadden gekregen. Men keek toen vooral naar de energiebehoefte van toen en de toen geldende prijs voor CO2 uitstootrechten. Doordat deze rechten uit een vaste, gelimiteerde pot kwamen, is de prijs van die CO2 rechten inmiddels enorm gestegen. Daar hadden de overheid en vooral ook de kolenbedrijven zelf geen rekening mee gehouden. Terugkijkende was dit destijds al te voorzien geweest. De vraag is ook of we in de toekomst die steeds schaarser wordende rechten nog wel aan kolencentrales willen gunnen in plaats van andere toepassingen die minder goede alternatieven kennen.

Nick Fryars, COO van Sunntics, liet zien dat bij toenemend aantal zonnepanelen de energie steeds meer overdag opgewekt wordt, waar die juist ‘s avonds nodig is. Dit kan leiden tot wat heet een “California Duck Problem” voor de stroom die conventioneel opgewekt moet worden. In een paar jaar tijd werd er in California voor 10 Gigawatt aan zonnepanelen op prive-daken geinstalleerd. Die zorgen over de dag voor grote pieken en dalen op het publieke elektriciteitsnet. Dat wil niet zeggen dat burgers geen zonnepanelen meer moeten installeren, maar dat we slim na moeten denken over opslagmogelijkheden, slim sturen van de vraag. Dat is een taak van ons allen, overheid, bedrijven en burgers.  We kunnen bijvoorbeeld de batterijcapaciteit van elektrische auto’s slim gebruiken. Een batterij van een gemiddelde elektrische auto heeft voldoende capaciteit voor bijna een week aan stroom in een huishouden. Toch wordt die batterij slechts zelden volledig gebruikt tijdens het rijden. Dat biedt dus kansen!

Een andere interessante oplossing voor de onbalans in vraag en aanbod gedurende de dag is bijvoorbeeld een Concentrated Solar Power (CSP) installatie. In een CSP installatie wordt met spiegels zonlicht geconcentreerd om daarmee zout te smelten en te verhitten tot wel 580 graden. Dit gesmolten zout kan bewaard worden om later op de dag (of nacht) met stoomturbines stroom op te wekken. Dit wordt al grootschalig toegepast, zoals in Marokko waar de grootste installatie ter wereld staat en die 2 miljoen huishoudens van energie voorziet. Nick toonde ook een kaart met de plekken ter wereld waar dit het meest rendabel was en waar heel veel zon-instraling was: een flink groot gebied!

Ironisch genoeg, zo vertelde Nick, wordt in Saudi-Arabië een enorm project gerealiseerd met zonne-energie om vervolgens met die stroom olieraffinaderijen te laten draaien. Kennelijk achten de Saudi’s zonneenergie goedkoper om hun fabrieken draaiende te houden dan de energie uit de olie die ze zelf oppompen!

Nick introduceerde ook een kernbegrip uit de wereld van energie: de Levelized Cost of Electricity (LCOE). Duurzame bronnen hebben zeker bij grote projecten vaak wat hoge investeringen aan het begin en lage operationele kosten (zoals onderhoud en beheer)  over de levensduur van die investeringen. De LCOE berekent de kosten van energie over de levensduur van de installatie. Dit stelt ons in staat verschillende vormen van energie beter met elkaar te kunnen vergelijken. Veel vormen van duurzame energie (wind en zon met name) zijn inmiddels al goedkoper te produceren dan door kolen, olie of zelfs gas. Deze trend lijkt door te zetten en is een drijvende kracht achter de energietransitie. 

Deze trend bleek ook uit de presentatie van Arnold Mulder, die dat mooi illustreerde met een grafiek van de kostenontwikkeling van duurzame energie in Nederland van de afgelopen 5 jaar. Vooral de spectaculaire daling van de kosten van wind op zee viel op. De LCOE daalde van ca. €0,17/Kwh naar €0,04/Kwh, een daling van meer dan 75% in 4 jaar tijd. Hij legde uit dat dit vooral kwam doordat de overheid regel- en investeringszekerheid had gegeven, waardoor kostendalingen met tientallen procenten veel eerder werden bereikt dan was verwacht. De les is duidelijk: overheid, zorg voor stabiel beleid en de markt gaat investeren!

Een van de eindconclusies was dat ook in Nederland ambitieus beleid kan leiden tot spectaculaire kostendalingen. We kunnen een wereldwijde pioniersrol pakken, vergelijkbaar met onze opgebouwde kennis van waterbeheer na de watersnoodramp van 1953. En die kennis en technologie kunnen we exporteren, wat goed is voor het klimaat, maar ook voor onze banen en welvaart.

De aanwezigen waren goed geïnformeerd en de levendige discussie verbreedde en verdiepte zich op vele vlakken, van de financiële instrumenten en regelgeving tot waterstof, windenergie en kernfusie. Heemstede heeft een schat aan kennis onder haar inwoners met veel belangstelling in het onderwerp. En dat geeft hoop!

De volgende avond die door VVD Heemstede wordt georganiseerd is op maandag 9 december, wederom in cafe de Eerste Aanleg. Ditmaal zal het thema landelijk zijn, later op 27 januari volgt nog een avond met het thema lokaal en wat mensen zelf kunnen doen. Op 9 december kijken we naar: Waar staan we in Nederland, wat zijn de problemen, kansen, oplossingen en hoe worden die aangepakt? Voor sprekers en aanvangstijden, houd de website www.vvdheemstede.nl en de facebookpagina in de gaten, of stuur een mailtje naar vvdheemstede@outlook.com