De Heemsteedse Elfstedentocht van wethouder Mulder


Schaatsers passeren in 1986 de brug bij Bartlehiem onder aanmoediging van het publiek
Rob Bogaerts, Nationaal Archief

Afgelopen woensdag sprak ik in op de vergadering van Commissie Middelen. Over Energietransitie. Dat ging er stevig aan toe en het had enig effect. Er ontstond zowaar enig debat en er werden vragen gesteld aan wethouder Mulder, de portefeuillehouder op dit thema.

Wethouder Mulder meent dat zij goed op koers is. En waar zij op hoofdlijnen koers houdt, doen haar ambtenaren dat op de inhoud. Externe hulp is niet nodig. Ook noemde ze een veelbelovende pilot met de waterschappen over warmtewinning uit oppervlaktewater.

Zeker interessant, en het staat ook in de startdocumentatie als mogelijke bron van duurzame warmte. De techniek werkt in essentie met een water-water warmtepomp. Energie wordt onttrokken uit het oppervlaktewater (de bron) en afgegeven aan een warmtenet, die het distribueert naar onze huizen.

In deze post ga ik het niet hebben over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een warmtenet op basis van een water-water warmtepomp, maar over de bron, het oppervlaktewater. Het is altijd goed om bij dergelijke ideeën enige schaal en context te geven. Daar gaat deze post over.

In onze regio hebben we gemiddeld 2742 zogenaamde “graaddagen”. Een dag met een gemiddelde temperatuur van 1 graad lager dan de binnentemperatuur (18C) is 1 graaddag. Een koude dag met een gemiddelde temperatuur van -7C levert dus 25 graaddagen op. Gebruikelijk is dat we de verwarming van onze huizen dimensioneren op een buitentemperatuur van -15C. Dat komt bijna elk jaar wel eens voor. Die dag levert dan 33 graaddagen op. Ons gasverbruik voor verwarming loopt ongeveer gelijk op met het aantal graaddagen.

Een gemiddeld huis verbruikt ca 1.500m3 gas per jaar. 300m3 daarvan is voor warmwater en koken, dus ca 1.200m3 voor verwarmen van een gemiddeld huis voor 2742 graaddagen. Per graaddag verbruiken we dus gemiddeld ongeveer 0,44m3 gas. Op de koudste dag, bij -15C verbruiken we dus 14,44 m3 gas voor verwarming. Daarnaast zult u die dag ook nog wel koken en warm water nodig hebben (0,82m3 gas per dag), dus die dag verbruikt u 15,3m3 gas. Dit staat gelijk aan 149kWh aan energie.

Als het buiten -15C vriest, zal er op de ringvaart bij Heemstede snel ijsvorming plaats vinden. Het ijs is dus maximaal 0C (waarschijnlijk kouder) en het water er direct onder net rond de 0C, want anders zal het bevriezen (ijsaangroei).

Wat is nu de energie per m2 die nodig is om een laag water van 15cm dik af te koelen van 1C naar 0C?

Het kost 1 calorie (4,2J) om 1 gram water 1 graad af te koelen. Het is even rekenen maar het kost 150.000 calorieën = 630.000 J = 0,175 kWh aan energie om een laag water van 1m2 in oppervlakte en 15cm dik 1C af te koelen.

Om van water van 0C ijs van 0C te maken (een zogenaamde fase-overgang) kost nog behoorlijk wat energie, 334kJ/kg. Dus 150 x 334 kJ = 50 MJ = 13,9 kWh voor één vierkante meter ijs van 15cm dik.

Het afkoelen van een laag van 15 cm water van 1C tot een ijslaag van 0C kost dus 14,1kWh in totaal per m2.

Op desbetreffende dag verbruikt een gemiddeld huis dus voldoende energie om meer dan 10,6 m2 ijs te genereren van 15cm dik. Heemstede, met 12.000 huishoudens kan dus 12,6 hectare ijs vormen in een dag.

Hoeveel is 12,6 hectare?

De ringvaart bij de Cruquiusbrug is 40 meter breed. 12,6ha ijs is dus gelijk aan een ringvaart van 40m breed en ruim 3km lang. Zelfs als het net vriest, stel -1C (19 graaddagen), bevriest een trace van bijna 2km per dag.

Het idee van de pilot van wethouder Mulder is sympathiek. Elk jaar is er wel een strenge vorstperiode. Deze ijsmachine van Mulder zal ruim voldoende zijn om dan jaarlijks een elfstedentocht in Heemstede organiseren!

Het risico van lock-in door Tata Steel

bron: Telegraaf

In Parijs hebben alle landen zich in 2016 gecommitteerd aan klimaatdoelen, waaronder de reductie van CO2 uitstoot. Die doelen vertaalt de Nederlandse overheid op dit moment in het klimaatakkoord. Als dat goedgekeurd wordt, wat binnenkort te verwachten is, dan wordt de uitvoering daarvan verdeeld over 30 regio’s in zogenaamde Regio Energie Strategieën (RES). Heemstede valt onder de RES Noord-Holland Zuid. Dat is nog best wel een grote regio, dus daarom is deze regio onderverdeeld in 6 deel-regio’s. Heemstede valt onder de deelregio IJmond-Zuid Kennemerland (IJZK). Het is dus van belang om goed over onze (gemeente-)grens heen te kijken wat er in de deel-regio gebeurt.

bron: RES

Onze deel-regio omvat ook Tata Steel. U voelt al aankomen, dat wij voor het behalen van onze doelen voor een groot deel afhankelijk zijn van Tata Steel. Hoeveel energie gebruikt Tata eigenlijk? Daar doet Tata nogal geheimzinnig over. En met reden.

Toch “lekt” er af en toe wat informatie uit. Zo publiceerde Tata zelf dat het 4.1 miljoen ton kolen verbruikte in 2013. Daarnaast verbruikt Tata ook nog gas en elektriciteit. Gasterra meldde daar trots over dat je van het verbruik van Tata 250.000 huishoudens kunt verwarmen. Dat is voldoende om een eerste inschatting te maken. Warmte voor huishoudens versus ton kolen, hoe kunnen we die getallen met elkaar vergelijken? We rekenen het om naar Kwh.

OpgavekWh
Kolen4,1mln ton24.550.000.000
GasWarmte voor 250.000 huizen3.750.000.000
Totaal28.300.000.000

In een eerdere post hadden we vastgesteld dat het totale energieverbruik in Nederland, omgeslagen per persoon, ca 58.000 kWh per jaar is en een huishouden 1.470m3 gas (14.260kWh) verbruikt, vooral voor verwarming. Het energieverbruik van Tata Steel is dus gelijk aan dat van 488.000 mensen en de warmte van 2 miljoen huishoudens.

Er is veel discussie over de kolencentrales in Groningen. Die moeten we zo snel mogelijk sluiten, vinden we in Nederland. Hoe en hoe snel is onderdeel van debat. Maar Tata Steel in haar eentje is verantwoordelijk voor circa 25% van alle kolenstook in Nederland. Daar hoor je minder over.

Waarom is dat voor ons van belang?

Het verbruik van Tata is een van de grootste bepalende factoren voor ons energie verbruik in de (deel-) regio. Bij het maken van staal komt er enorm veel restwarmte vrij. Tata stelt voor deze in te zetten voor warmtenetten om onze huizen te verwarmen. Dat klinkt heel aantrekkelijk. Maar is dat ook zo?

We moeten ons realiseren dat we ons daarmee afhankelijk maken van de continuiteit van Tata Steel. Zonder hoogovens geen warme huizen. En daarin ligt de crux.

Tata Steel staat in de etalage. Tata Groep heeft geprobeerd Tata Europe (waar Tata Nederland ongeveer de helft van is) te laten fuseren met ThyssenKrupp. Dat is mislukt. Nu volgt er een reorganisatie om Tata Steel Europe weer gezond te maken. Dat gaat veel banen kosten, naar verwachting 10%.

Maar waarom gaat het eigenlijk zo slecht met Tata Steel? Er is wereldwijd een overproductie aan staal. Met name in China. Dat drukt de prijzen en Tata Steel heeft moeite te concurreren. De EU treft maatregelen tegen dumping van Chinees staal, maar heeft maar zeer beperkt invloed. De markt voor staal is een wereldmarkt. Om te kunnen overleven krijgt Tata Steel van Nederland korting op de CO2 heffing. Want bij invoering van deze belasting is Tata Steel ten dode opgeschreven, zo meldt Theo Henrar, bestuursvoorzitter van Tata Steel Nederland. En dat kost banen. Het betreft 9.000 banen, waarvan er nu dus al circa 900 bezuinigd gaan worden zonder deze heffingen.

Als je kijkt naar het energieverbruik per baan -en dat is even rekenen- dan zie je dat een baan bij Tata Steel ruim 40x zoveel energie verbruikt als een gemiddelde baan in Nederland.

Tata Steel voorziet dus in een product waar wereldwijd een overschot van is, per baan is het een van de meest vervuilende en het kan naar eigen zeggen niet voldoen aan de normen die wel voor de rest van Nederland gelden, want anders gaat het failliet.

Als wij onze huizen met de restwarmte van deze industrie gaan verwarmen, dan heeft Tata de perfecte onderhandelingspositie verkregen om door te gaan op oude voet. Nederland kan dan niet anders doen dan Tata te voorzien van verliesfinanciering in de vorm van kortingen, ontheffingen, subsidies en protectionistische maatregelen. Want Tata is dan zeker “too big to fail” geworden. Immers,

Wie laat nou honderden duizenden huishoudens in de kou staan?

Het business model van Tata is dan niet meer het maken van staal, maar door “strongholding” het verkopen van vervuilende warmte. Rutte zei ooit de fameuze, profetische woorden “windmolens draaien alleen op subsidie”. De werkelijkheid van vandaag is dat die windmolens zoveel en zo goedkoop energie opwekken (75% kostendaling in de afgelopen 4 jaar), dat de overheid geen subsidie verleent maar overweegt belasting te heffen in de vorm van concessierechten op de Noordzee. Onderwijl zijn door de opmerking van Rutte wel de windmolens van het Deense Vestas in plaats van destijds ontluikende Nederlandse spelers, zoals Lagerwey. Hoogovens, ooit een private sector, maken een omgekeerde beweging. Die stoken nu op subsidie. Iets waar de buitenlands aandeelhouders ongetwijfeld gelukkig van worden, maar wij minder.