Afgelopen zondag schreven wij over het risico van lock-in door Tata Steel IJmuiden. Dat bleken profetische woorden. We hadden niet vermoed dat de volgende dag de rechter in Rome een staalfabriek in Rome zou verplichten tot het betalen van CO2 emissierechten. ArcelorMittal haakte direct af van overname en dreigt met sluiting. Zoals te verwachten is staan vakbonden vooraan in hun verontwaardiging over de dreigende teloorgang van zoveel banen. Ook politiek opportunisme en populisme probeert er een slaatje uit te slaan.
Maar wat is hier aan de hand?
Zoals wij in de eerdere post schreven, is er wereldwijd overproductie van staal en staan Europese staalfabrieken onder druk. De druk komt van twee kanten. Ten eerste zijn ze minder concurrerend door hun kostenstructuur, ten tweede komen ze onder toenemende druk te staan om hun faire aandeel te dragen in de CO2 emissies.
Maar staalproducenten moeten toch al CO2 emissierechten betalen?
Nou, nee. Bij het instellen van het Europese systeem voor verhandelbare emissierechten (ETS) heeft de staalsector een uitzonderingspositie voor zichzelf bedongen. Als blijkt dat zij internationaal niet kunnen concurreren, dan kunnen de emissierechten door overheden geschonken worden. Daar is nogal ruimhartig gebruik van gemaakt.
Volgens een publicatie in de Groene Amsterdammer, kreeg Tata Steel al vrijstellingen van de staat ter waarde van €1 miljard over 10 jaar. ca €100mln per jaar. Ook bijzonder: het kolengas dat vrijkomt bij staalproductie wordt als restproduct verkocht aan Vattenfall die dat gas gebruikt voor een elektriciteitscentrale. Vattenfall betaalt Tata daar €200mln per jaar voor aan CO2 rechten. Tata maakt dus winst op de rechten die haar geschonken is. Het artikel laat helder zien dat deze vorm van subsidiëring van CO2 rechten verstorend werkt in de markt en verduurzaming belemmert, en dat reikt veel verder dan alleen de staalindustrie. Het creëert een ongelijk speelveld op de hele markt, terwijl de maatregel ooit bedoeld was om Chinese concurrentie te pareren.
Het is niet ondenkbeeldig dat ook Tata Steel geconfronteerd wordt met vergelijkbare rechterlijke uitspraken die haar “freedom to operate” aan banden legt. Tot aan de hoogste rechters in de EU wordt er nu getoetst of overheidsbeleid wel aan de rechten van de mens voldoet. Waar voorheen overheden van de rechter clementie kregen op basis van beloftes dat die overheden met maatregelen deze misstanden in de toekomst zouden fiksen, is de stemming bij de rechterlijke macht nu omgeslagen. In essentie zeggen rechters: beste overheid, dat heeft u eerder beloofd en die belofte bent u niet nagekomen. Uw krediet is op. U handelt nu of ik vernietig uw beleid. Met vernietiging van beleid wordt vernietiging van subsidiebeleid bedoeld, of erger, de bedrijven worden aan de ketting gelegd, zoals nu in feite gebeurd is bij bouwprojecten vanwege de stikstofemissie.
“Schande, rechters nemen zitting op de stoel van de politiek“
Zo vindt de politiek. Maar dat ligt anders. De rechter doet alleen uitspraak als gevolg van het falen van de politiek om haar beloftes in het belang van haar burgers na te komen. Het tij keert. De politieke macht verkeert in shock, dat zij ook werkelijk effectief getoetst kunnen worden.
Uit dit voorgaande blijkt dus, dat ook de continuïteit van Tata Steel een risico is en dat we ons dus niet aan de toekomst van Tata afhankelijk moeten maken. En dat dit niet een hypothetisch risico is. Zoals de bouw en de boeren nu “gedupeerd” worden door falend beleid rond stikstofuitstoot, is dit ook te verwachten bij CO2 rechten. Dit is geen verrassing, maar een voorspelbare uitkomst. Omdat de politiek verzuimd heeft tijdig maatregelen te implementeren, escaleren nu de gevolgen.
De clementie van rechters is nu op. Het zijn de rechters die de politiek ter verantwoording roepen voor het niet nemen van beloofde maatregelen. De tijd van vrijblijvende beloftes is voorbij. Ook bij rechters.
Daarom moeten wij ook waken voor verdere verwevenheid met niet-duurzame industrieën met een failed business model. Vertraagde levering van een nieuwe auto is vervelend, een steenkoud huis in de winter is onleefbaar. Waakt u dus voor de warme voeten van Tata.
